Posiedzenia Śląskiego Związku Gmin i Powiatów

31.03.2020 r.


Śląski Związek Gmin i Powiatów

ul. Kościuszki 43/5

40-048 Katowice

www.silesia.org.pl

 

Śląski Związek Gmin i Powiatów to stowarzyszenie, którego misją jest służba na rzecz społeczności lokalnych i samorządów terytorialnych województwa śląskiego. W ramach Związku zrzeszonych jest obecnie 119 gmin (w tym wszystkie 19 miast na prawach powiatu) i 7 powiatów regionu śląskiego. Teren jego działania zamieszkuje tym samym prawie 4 mln mieszkańców.

 

Wszystkie podejmowane przez Związek inicjatywy i działania służą integracji regionu i rozpowszechnianiu najlepszych wzorców w zakresie rozwoju lokalnego. Działalność Śląskiego Związku Gmin i Powiatów opiera się na idei współpracy z innymi organizacjami - zarówno krajowymi jak i zagranicznymi - które wspólnie z nami realizują różnorodne przedsięwzięcia służące stymulowaniu rozwoju regionu.

 

 


2019 r.


INFORMACJA
W SPRAWIE POGARSZAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI FINANSOWEJ SAMORZĄDÓW LOKALNYCH


Usługi publiczne, czyli w dużej mierze to, co nas otacza
Z usług publicznych korzystamy praktycznie każdego dnia, nie zdając sobie sprawy jak skomplikowane i kosztowne jest ich dostarczanie. Co do zasady usługi te finansowane są ze środków publicznych, wiele z nich bezpośrednio z budżetu danej gminy (część z budżetu państwa).
Jeśli pewnego dnia „ktoś", czyli w tym przypadku gmina przestałaby wykonywać usługi publiczne, za które odpowiada, to okazałoby się, że nikt z nas nie mógłby „normalnie funkcjonować". Problemem byłby dojazd do pracy z wykorzystaniem komunikacji publicznej, wizyta u lekarza czy nawet tak prozaiczna czynność jak odbiór śmieci albo wieczorny spacer
w dobrze oświetlonym miejscu. Pamiętać trzeba, że usługi publiczne są też związane
z inwestycjami, które gminy i powiaty realizują na swoim terenie, np. poprzez budowę dróg lub kanalizacji, termomodernizacje szkół i przedszkoli czy doposażenie sal szkolnych
w niezbędny sprzęt.
Ile to wszystko kosztuje?
Usługi publiczne powinny być powszechnie dostępne i jednocześnie odpowiadać na zróżnicowane potrzeby wszystkich mieszkańców. Ważne też, aby były świadczone w sposób ciągły, a przy tym profesjonalnie. Chcąc spełnić te wszystkie kryteria samorządy lokalne muszą rozsądnie wydawać sporą część środków publicznych, którymi dysponują. Ogólny poziom tych wydatków jest zdecydowanie wyższy niż poziom wydatków, które ponosi z tytułu zapewnienia usług publicznych administracja rządowa.
Usługi publiczne realizowane są najczęściej w ramach zadań własnych gmin (np. budowa dróg, mostów czy zaopatrywanie mieszkańców w wodę) – w takim przypadku to gmina finansuje je ze swojego budżetu. Część usług realizowana jest przez gminy w ramach zadań zleconych przez administrację rządową (np. prowadzenie urzędów stanu cywilnego, wydawanie dowodów osobistych czy rejestracja pojazdów) – w tym przypadku co do zasady gmina powinna otrzymywać środki na ich realizowanie. W praktyce często zdarza się jednak, że pieniądze, które otrzymują gminy na wykonanie danego zadania są niewystarczające. To
z kolei oznacza, że samorządy lokalne muszą do tych zadań dokładać środki z własnego budżetu, często kosztem realizacji innych zadań (większość gmin w Polsce zwraca uwagę, że na zadania zlecone wydaje znacznie więcej niż otrzymuje w formie dotacji z budżetu państwa).

O budżecie samorządowym słów kilka...
Zasadą rządzącą każdym budżetem samorządowym jest ta, która mówi, że musi się on się w części bieżącej równoważyć. Zasada ta powinna mieć zastosowanie również względem niektórych kategorii zadań publicznych. Za szczególny przykład braku równowagi może posłużyć oświata – już w 2018 r. różnica między bieżącymi wydatkami oświatowymi gmin (bez miast na prawach powiatu) w województwie śląskim a środkami otrzymywanymi z budżetu państwa na ten cel wyniosła około 900 mln zł (co odpowiada ok. 10% ich dochodów ogółem), czyli tyle gminy musiały dołożyć do tego, aby tak podstawowa usługa jaką jest dostęp do edukacji była zapewniana mieszkańcom na odpowiednim poziomie. Co więcej z danych Ministerstwa Finansów wynika, że w 2020 r. środki przekazane gminom na oświatę z budżetu państwa wzrosną tylko o 1,36%, przy jednoczesnym wzroście wynagrodzeń nauczycieli o 9,6%. Efekt? Bez podjęcia radykalnych decyzji przez gminy i cięć finansowych luka w oświacie jeszcze bardziej się powiększy.
Dlaczego w budżetach gmin zaczyna brakować pieniędzy?
Na finanse gmin oddziałuje wiele różnych obiektywnych i zewnętrznych czynników, na które samorząd lokalny często nie ma wpływu, w szczególności są to:
1) ciągłe zmiany przepisów prawa, które:

  • po pierwsze nakładają na samorządy nowe obowiązki, często na bardzo sztywnych warunkach, które nie są dostosowane do możliwości kadrowych czy finansowych wszystkich gmin;
  • po drugie wymagają wdrożenia i sfinansowania systemów realizacji nowych zadań (np. reforma oświaty, w szczególności obowiązek dostosowania szkół do jej założeń czy obostrzenia w ochronie danych osobowych – tzw. RODO);
  • po trzecie czasem wprost zmniejszają dochody gmin, jak to ma miejsce w przypadku ostatnich zmian w systemie podatkowym, które związane są z podatkiem PIT i spowodują, że w 2020 r. samorządy lokalne będą miały zdecydowanie mniejsze wpływy do budżetu z tego tytułu (wzrost w 2020 r. nastąpi tylko o 1,42%, a w latach 2018-2019 wzrost ten wyniósł 14,23%);

2) ogólna sytuacja gospodarcza kraju, która każdorazowo wpływa na funkcjonowanie wszystkich podmiotów na rynku, a w konsekwencji m.in. na ogólną zasobność samorządowej „kasy", ale też koszty realizowanych przez gminy usług publicznych;

  • dochody gmin z tytułu udziału w podatku PIT i CIT stanowią znaczące źródło finansowania wydatków i w ostatnich kilku latach dochody te systematycznie rosły, jednak rok 2020 będzie rokiem wyraźnego wyhamowania tego trendu, ponadto koszty realizacji podstawowych zadań rosną dużo bardziej dynamicznie niż dochody;
  • w latach 2018-2019 radykalnie wzrosły ceny prądu (średnio o 54%) - póki co nie było to jeszcze odczuwalne dla mieszkańców, ale już w 2020 r. najprawdopodobniej będzie; podniesiono płacę minimalną co samo w sobie jest zjawiskiem pozytywnym
  • i pożądanym, powodującym jednak zwiększone koszty dla pracodawców, w tym samorządów (średnio o 12,5% w 2017-2019 r.);
  • zwiększone wyżej wymienionymi czynnikami koszty prowadzenia działalności gospodarczej z dużym prawdopodobieństwem będą skutkować znaczącym wzrostem cen usług kupowanych przez samorząd lokalny od przedsiębiorców w 2020 r.;
  • dobrym zobrazowaniem tej zależności jest następujący przykład: firma wykonująca na zlecenie gminy odbiór śmieci w 2020 r. będzie ponosiła wyższe koszty ze względu na obowiązek podniesienia wynagrodzenia swoim pracownikom i wyższy koszt energii elektrycznej, którą będzie zużywała wykonując swoje usługi, dlatego też swoją pracę na rzecz samorządu wyceni na wyższym poziomie;

3) nowe wyzwania o charakterze globalnym, których skutek odczuwamy pośrednio w naszym życiu i często nie zauważamy ich znaczenia z punktu widzenia bieżącego funkcjonowania danej gminy – mowa w tym zakresie np. o potrzebie wprowadzenia działań związanych ze zmianą klimatu (np. zwiększenie powierzchni terenów zielonych, budowanie systemów retencji wód opadowych), walką ze smogiem czy oszczędzaniem energii, którą zużywają lampy uliczne, a także koniecznością wdrożenia bardziej ekologicznego stylu życia np.
w postaci segregacji odpadów i odpowiedniego sposobu ich zagospodarowania.
Trzeba też zaznaczyć, że wszystkie te czynniki najczęściej wywołują długofalowe konsekwencje, a także mają wpływ na samorządowe budżety przez wiele lat.
Co dalej?
Nadszedł czas zaciskania pasa w samorządach. Niektóre usługi publiczne będą stopniowo drożeć, a część z nich niestety radykalnie (np. odbiór i zagospodarowanie śmieci, zaopatrzenie w energię elektryczną). Wiele usług szczególnie tych nieobowiązkowych, ale wpływających na poziom jakości życia mieszkańców, będzie realizowanych w mniej lub bardziej okrojonym zakresie (np. oferta kulturalna, rekreacyjna czy dofinansowanie działalności klubów sportowych). Nie można wykluczyć - choć jest to mało prawdopodobne - że niektóre z usług fakultatywnych nie będą zapewniane w ogóle.
Co mogą i robią samorządy lokalne, aby poradzić sobie z tą trudną sytuacją?
Gminy i powiaty poprzez organizacje samorządowe (związki i stowarzyszenia) występują
z apelami do Rządu RP o zwiększenie środków finansowych na realizowanie najważniejszych i najkosztowniejszych usług publicznych, aby były one adekwatne do realnie ponoszonych kosztów. Przygotowują również propozycje zmian wybranych przepisów prawa, tak aby realizując na ich podstawie usługi publiczne nie ponosić tak wysokich kosztów (np. system gospodarki odpadami). Jednak ostateczne decyzje w zakresie wprowadzenia takich zmian należą do Parlamentu RP, a często niestety głos samorządów nie jest słyszany.
Wobec rosnących kosztów świadczenia usług publicznych wiele gmin i powiatów ogranicza wydatki i przesuwa środki finansowe w budżetach, rezygnując z części dostarczanych mieszkańcom usług. W ten sposób samorządy starają się realizować przynajmniej najważniejsze z punktu widzenia mieszkańców usługi publiczne.

 

Opracowanie: biuro Śląskiego Związku Gmin i Powiatów


 

 


 2018 r.